Leven in de berm, dankzij een ecologisch bermbeheerplan
Hoe draag je met goed bermbeheer bij aan vergroting van de biodiversiteit? Het is een vraag die veel gemeentes momenteel bezighoudt. Zo ook de gemeente Almelo, waarvoor Green Engineers onlangs aan de slag mocht met het opstellen van een ecologisch bermbeheerplan.
In Nederland ligt duizenden kilometers aan bermen. In veel van deze bermen liggen goede kansen om een bijdrage te leveren aan het vergroten van de biodiversiteit in een gebied. Vaak groeit hier vooral gras, maar met slim beheer kan in deze bermen een weelderige kruidenrijke berm ontwikkelen waar volop leven te vinden is. Dankzij goed afgestemd beheer krijgen inheemse planten, vlinders en andere insecten meer kans zich in deze groene linten volop te ontwikkelen. Het resultaat: meer biodiversiteit in de gemeente én een kleurrijke aanblik.
Subsidie voor bermbeheerplan
De gemeente Almelo wilde vanuit het programma duurzaamheid werk maken van ecologisch bermbeheer. Almelo wil graag in aanmerking komen voor subsidie van de Provincie Overijssel voor het opstellen van een ecologisch bermbeheerplan. Voor het verkrijgen van deze subsidie moet het ecologische bermbeheerplan aan een 18-tal voorwaarden van de provincie voldoen. Green Engineers ontwikkelde een aanpak voor het gehele traject, waarmee aan de voorwaarden van de provincie wordt voldaan. Even zo belangrijk is dat deze aanpak een ecologisch bermbeheerplan oplevert dat praktisch uitvoerbaar is voor de opdrachtgever tot in lengte van jaren.
Vegetatietypen en ontwikkelingsfases als basis voor bermbeheer
Het basisprincipe wat we gebruiken voor dit bermbeheerplan is dat er middels maaibeheer (verschralingsbeheer) een meer kruidenrijke vegetatie wordt ontwikkeld en werkt als volgt:
Bij de ontwikkeling van een soortenarme grasberm naar een soortenrijke kruidenberm zijn altijd een aantal kenmerkende ontwikkelingsfases en graslandtypen te onderscheiden aan de hand van de aanwezige vegetatie. Onderstaande figuur laat de verdeling zien van de verschillende graslandtypen en ontwikkelingsfases volgens Bax en Schippers. Er is een duidelijke relatie tussen voedselrijkheid van de bodem en ecologische waarde. Hoe rijker de bodem hoe lager de soortenrijkdom en de ecologische waarde.
Iedere ontwikkelingsfase heeft zijn eigen maairegime. Afhankelijk van de ontwikkelingsfase is deze gericht op verdere verschraling en ontwikkeling of juist in standhouding. Wanneer de vegetatie in een berm door goed verschralingsbeheer ontwikkelt naar een meer kruidenrijke vegetatie en een volgende ontwikkelingsfase bereikt kan het bijhorende maairegime hierop worden bijgesteld. Wanneer een berm bijvoorbeeld nog te voedselrijk is en de vegetatie daardoor soortenarm moet vaker gemaaid worden dan in schrale en soortenrijke bermen.
Stap 1 Analyse huidig beheer
We kozen ervoor om eerst het huidige beheerplan te raadplegen en in gesprek te gaan met de buitendienstmedewerkers. Dit leverde waardevolle informatie op die we meenamen tijdens de inventarisatie van de bermen buiten in het veld. Immers is de huidige vegetatie mede een gevolg van het huidige beheer.
Stap 2 Inventarisatie vegetatie bermen a.d.h.v. vegetatietypen
Voor de inventarisatie hebben we eerst bermtypen bepaald op basis van de beschreven graslandtypes, ontwikkelingsfase en bermbreedtes. Tijdens de inventarisatie zelf gingen we met een tablet met QGIS het veld in. Aan de hand van de aanwezige planten- en grassoorten en bermbreedte hebben we voor ieder bermvak het bermtype vastgesteld.
Goede basisvegetatiekennis is hierbij onmisbaar.
Onze bevindingen noteerden we in het paspoort van ieder afzonderlijk bermvak in QGIS. Zo ontstond een complete nulmeting en een mooi kaartbeeld van de huidige vegetatie in de bermen. Tijdens de inventarisatie hebben we tevens belangrijke indicatorsoorten, rode lijstsoorten en eventueel aanwezige invasieve exoten vastgelegd.
Deze methode zorgde voor een relatief snel en betrouwbaar beeld van de vegetatie in de bermen. Een voordeel van deze methode is dat het geen eindeloos lange lijsten van alle aanwezige planten per bermvak oplevert. Voor bermbeheer is dat meestal niet nodig en bovendien niet werkbaar.
Stap 3 Vastlegging beheermaatregelen in productbladen en beheersysteem
Voorwaarde van de provincie is dat minimaal 75% van de bermen ecologisch beheert worden. Om dit aantal te kunnen halen kozen we ervoor om alle bermen breder dan 2 meter ecologisch te beheren.
Aan de hand van onze inventarisatie hebben we voor ieder bermvak bepaald welk graslandtype in potentie middels beheer kan worden ontwikkeld. Vegetatie van matig vochtige kalkarme zandgrond is een veelvoorkomend type in Almelo. Op basis van de huidige graslandtypen en ontwikkelingsfases stelden we de beheermaatregelen vast die zorgen voor de ontwikkeling van een meer soortenrijke vegetatie in de bermen.
Voor elke bermtype hebben we een passend maairegime en voorwaarden bepaald en deze per bermtype overzichtelijk beschreven in productbladen. Zo is op kaartbeeld voor ieder bermvak het bermtype te zien en in de productbladen in één oogopslag het bijhorende beheer. Wanneer een bermvak in een volgende fase van ontwikkeling komt hoeft alleen maar het bermtype in het paspoort te worden aangepast om het beheer voor de komende maaironde weer up-to-date te maken.
Doordat we meteen alle gegevens in QGIS vastlegden, kan het nieuwe beheerplan snel en eenvoudig vertaald worden naar het beheersysteem. Op deze manier kan de buitendienst eenvoudig uitvoering geven aan het nieuwe bermbeheerplan.
Stap 4 Doorrekening en keuzes
Als onderdeel van het bermbeheerplan maakten we een complete doorrekening van de beheerkosten over de komende jaren. Op basis van het beschikbare budget moesten er keuzes worden gemaakt welke bermen in aanmerking komen voor ecologisch maaibeheer en welke geklepeld gaan worden. Daarbij waren de voorwaarden van de provincie ook van belang. We hebben onder andere gekeken naar de huidige kwaliteit van de bermen en waar op termijn de meeste winst is te behalen. Daarnaast keken we naar hoe de bermen aansluiten op (ecologische) groenstructuren binnen de gemeente en hoe kunnen en op welke plekken de aanwezige biodiverse eilandjes in de gemeente met elkaar kunnen worden verbonden. We richtten ons vanuit budgetoogpunt en effectiviteit met name op de bredere bermen omdat deze de meeste potentie hebben. Het gewenste effect van het beheer is straks een levendige berm, met een hoge biodiversiteit én hogere belevingswaarde.
We adviseerden om zeer terughoudend te zijn met het inzaaien van bermen om de van nature aanwezige soorten de beste kansen te geven zich te ontwikkelen en om vermenging met gebiedsvreemde soorten en genen te voorkomen. Afhankelijk van de resultaten van het ingestelde maairegime kan op termijn wel worden gekozen om soortenrijk maaisel te oogsten en elders binnen het gebied te verspreiden, zodat meer gebiedseigen materiaal wordt gebruikt.
Meer weten?
Voor meer informatie neem contact op met Gijs Haverkamp
Tel: 06 82293891
Project specificaties:
Biodiversiteit, beheer openbare ruimte, ecologisch beheer, beheerplan
